PAUL JACKISCH - BYTOMSKI ARCHITEKT

W cyklu “Bytomski Panteon, czyli 75 sylwetek na 750-lecie miasta” postać Paula Jackischa przedstawia historyk Przemysław Nadolski. Nie wiemy zbyt wiele o życiowej drodze Paula Jackischa. Jednak ze skromnych posiadanych informacji wyłania się interesujący obraz.

Rozmiar: 6502 bajtówPaul Adalbert Emil Jackisch urodził się w Opolu dnia 17 lipca 1825 roku. Był synem mistrza murarskiego Augusta Jackischa i Marianny z domu Schwarz. Ochrzczony został 24 lipca tegoż roku w kościele św. Krzyża w Opolu (obecnie katedra). Pochodził z rodziny, która wydała wielu budowniczych i twórców. Ojciec był budowniczym, a wuj Joseph (jego grób zachował się do dziś na starym cmentarzu w Opolu) malarzem, który tworzył głównie w Opolu i jego okolicy. Jackisch nie używał nigdy tytułu architekta, co pozwala przypuszczać, iż nie miał wykształcenia akademickiego. Przeszedł jedynie cechową drogę do tytułu mistrza budowlanego (Baumeister). W późniejszych latach nadano mu tytuł królewskiego radcy budowlanego (Königlicher Baurat).

Nie wiadomo kiedy osiedlił się w Bytomiu, jednak większą część swego życia związał z tym miastem. Tutaj też stoi do dziś najwięcej budowli, których był projektantem. W 1864 r. wybrany został do rady miejskiej Bytomia (Stadtverordneten- Kollegium). Pod koniec 1869 r. powołano go w skład magistratu jako nieetatowego członka (unbesoldeter Stadtrat) na kadencję 1870-1875. Wybór ten był ponawiany (i to przeważnie jednogłośnie) w 1875, 1881, 1887, 1893 oraz 1899 roku. Zatwierdzała go każdorazowo rejencja opolska. W 1903 r. Jackisch złożył ten urząd (podobnie jak inne) z powodu podeszłego wieku. Od tego czasu wycofał się z życia publicznego.

Dnia 8 maja 1890 r. w uznaniu zasług dla miasta z okazji dwudziestolecia piastowania funkcji członka magistratu nadano Jackischowi tytuł “starszego miasta Bytomia” (Stadtältester). Pięć lat później, z okazji siedemdziesiątych urodzin, miasto obdarzyło go najwyższą godnością - honorowym obywatelstwem (Ehrenbürger).

Jackisch był kierownikiem komisji budowlanej (Baudeputation) rady miejskiej, jemu podlegały sprawy budownictwa z ramienia magistratu. Był również wieloletnim członkiem Zarządu Kościelnego bytomskiej parafii. Posiadał nadane za wieloletnią pracę odznaczenia państwowe i kościelne: Order Korony (Kronenorden) IV klasy, Order Czerwonego Orła (Roter Adlerorden) IV klasy oraz papieski Order Św. Grzegorza III klasy.

Chociaż był żonaty z Marią z domu Wallitzek, która zmarła jeszcze przed nim, nie pozostawił po sobie potomstwa. Z dalszych krewnych karierę w wymiarze sprawiedliwości zrobił dr Adalbert Jackisch, tajny radca sprawiedliwości. U schyłku życia architekt mieszkał w kamienicy przy Dyngosstrasse 39 (obecnie Katowicka 4 - siedziba kina “Bałtyk”) w Bytomiu. Nigdy nie wybudował sobie własnego domu.

Paul Jackisch zmarł na uwiąd starczy dnia 27 listopada 1912 r. o godzinie 9.15 w wieku 87 lat. (W publikacjach naukowych podawano dotąd przesuniętą o rok datę jego śmierci). Trzy dni później odbył się pogrzeb z udziałem miejskiej orkiestry, oddziału straży pożarnej, rady miejskiej i magistratu. Egzekwie odprawił dziekan Buchwald. Architekta pochowano u boku żony na cmentarzu Mater Dolorosa przy ul. Piekarskiej.

Prawdopodobnie pierwszym większym budynkiem zrealizowanym przez tego architekta był zbudowany w 1861 roku i zachowany do dziś kościół ewangelicki w Mikołowie. Neogotycka budowla z wysmukłą wieżą wykazuje typowe cechy stylu Jackischa, choć w przeciwieństwie do jego późniejszych

dzieł została otynkowana. W1868 roku powstał kolejny gmach, tym razem świecki - ratusz miasta Mysłowice. Narożny budynek zdecydowanie różni się od kościoła, prezentując styl neorenesansowy. Cechy neorenesansu, aczkolwiek w innym kształcie, z dominującą wieżą, wykazywał również zniszczony w 1945 roku, a powstały w latach 1877-1878 ratusz w Bytomiu, najlepsze chyba dzieło Jackischa z zakresu architektury świeckiej. Niestety, dzisiaj możemy podziwiać go jedynie na starych fotografiach. Ostatnią jego pozostałością jest ozdobna kuta brama, która znajduje się obecnie na cmentarzu w Rozbarku przy ul. Staffa.

Inne bytomskie dzieła tego twórcy to gmach gimnazjum (obecnie szkoła muzyczna przy ulicy Moniuszki) z 1870 roku, męski konwikt (internat) biskupi na początku alei Legionów z 1900 roku (obydwa obiekty w stylu neogotyckim), budynek sądu przy ulicy Piekarskiej (jego tylna część od strony więzienia) oraz dawny szpital żydowski (później koncern “Schlesag”) przy ulicy Moniuszki 28. Ponadto zaprojektował w Bytomiu budynki szpitala miejskiego przy obecnej ul. Żeromskiego, rzeźni miejskiej przy obecnej ul. Chrzanowskiego, takiej samej rzeźni w Tarnowskich Górach przy ul. Nakielskiej (obecnie własność firmy “Wojtacha”) oraz składu win znanej firmy “Sedlaczek” w tym samym mieście (obecnie dyskoteka “Totem”).

Talent Jackischa wyrażają jednak najlepiej liczne obiekty sakralne, których twórcą był na przestrzeni swojego życia. Ich stylem był przeważnie neogotyk, najbardziej “modna” forma architektoniczna w drugiej połowie XIX wieku. W 1877 roku powstał kolejny kościół ewangelicki, tym razem w Mysłowicach. Inną budowlą była świątynia w Dąbrówce Wielkiej z 1882 roku, która jednak została później rozbudowana przez innego architekta, pochodzącego z Gliwic Ludwiga Schneidera. Wymienić można też mały kościółek św. Józefa z 1885 roku na tzw. Otylii pomiędzy Zgodą i Nowym Bytomiem (obecnie Ruda Śląska). Niestety, został on rozebrany już przed wojną z powodu szkód górniczych.

Najbardziej od Bytomia oddaloną realizacją budowlaną Jackischa jest powstały w 1886 roku kościół św. Marii Magdaleny w Lubomi koło Raciborza. Jest to raczej wyjątek, gdyż poza tym otrzymywał on zlecenia głównie w najbliższej okolicy swego miejsca zamieszkania. Najokazalsze i zdecydowanie najlepsze świątynie jego autorstwa to powstały w 1884 roku kościół św. Krzyża w Siemianowicach, w 1888 roku św. Trójcy w Bytomiu i w 1892 roku Najświętszego Serca Pana Jezusa w Mysłowicach. W każdej z tych miejscowości stały się one dominantami architektonicznymi i symbolem danego miasta. Ponadto w 1891 roku w Świętochłowicach powstał kościół świętych Piotra i Pawła, a w 1894 roku w Bogucicach (obecnie dzielnica Katowic) kościół św. Szczepana.

Ostatnimi świątyniami, które stworzył ten budowniczy były obiekty z 1893 roku w Ornontowicach koło Orzesza, z 1894 roku w Mikulczycach (obecnie dzielnica Zabrza) i z 1896 roku w Wieszowej (pod wezwaniem Trójcy Świętej) i Łagiewnikach (św. Jana Nepomucena). Liczne realizacje kościołów przyniosły mu zasłużone miano “górnośląskiego budowniczego kościołów” (Oberschlesischer Kirchenerbauer).

Swoją drogą chyba nikt dzisiaj, podziwiając wszystkie te świątynie w wielu miastach okręgu przemysłowego Górnego Śląska, nie zdaje sobie sprawy, że ich twórcą był bytomianin Paul Jackisch.