JAN ROGOWSKI - Filozof, historyk i literat

Jan Rogowski bohater dzisiejszego Panteonu bytomskiego, to niezwykle barwna i interesująca postać. Najstarsi bytomianie bardzo dobrze pamiętają zapewne jego nieco przygarbioną sylwetkę i charakterystyczny chód. Był stałym uczestnikiem wieczorów bytomskiego Klubu Literackiego, regularnie odwiedzał też bytomski oddział Biblioteki Śląskiej.

Urodził się 13 września 1894 w Ostrowie, w ówczesnym powiecie sokalskim. Szkołę powszechną ukończył w Bełzie, po czym na przeszło 40 długich lat (1905-1945) ściśle związał się ze Lwowem, gdzie ukończył gimnazjum i studia, gdzie też pracował jako nauczyciel oraz dyrektor gimnazjum.
Rozpoczęte w 1913 roku studia w zakresie geografii i historii (na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego) przerwał wybuch wojny. Rogowski wstąpił wówczas do Legionu Wschodniego, nieco później do Legionów Polskich. Po ukończeniu Szkoły Podoficerskiej Legionów Polskich pracował w Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego w Piotrkowie i w Biurze Werbunkowym w Busku, gdzie zorganizował Polską Organizację Wojskową i był pierwszym komendantem obwodu buskiego POW.
W listopadzie 1918 roku ofiarnie i z narażeniem życia walczył jako szeregowiec-ochotnik w obronie Lwowa. Bardzo ciekawe wspomnienia z tego okresu opublikował w książce Z walk o Lwów (ukazały się jej dwa wydania 1925, 1929; trzecie, rozszerzone i uzupełnione wydanie pod tytułem W obronie Lwowa 1939). W czasie wojny polsko-bolszewickiej służył w 5. pułku artylerii polowej. W uznaniu ogromnych zasług wojennych odznaczono Rogowskiego między innymi prestiżowym Krzyżem Obrony Lwowa i Krzyżem Niepodległości.
Od końca 1920 roku kontynuował studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza. W pierwszych miesiącach 1921 roku przebywał jako delegat Polskiego Komitetu Plebiscytowego we Lwowie kilkakrotnie w Bytomiu, gdzie poznał m.in. Wojciecha Korfantego. W Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Bytomiu (w hotelu Lomnitz przy ul. Gliwickiej) pracowało w tym czasie wielu lwowskich studentów, młodzież akademicka Lwowa powzięła bowiem uchwałę o obowiązkowym udziale w akcji plebiscytowej. Po latach ogłosił bytomskie wspomnienia z tego okresu (Tygodnik Demokratyczny 1971, nr 14 i 17).
Studia uniwersyteckie uwieńczył w 1923 roku stopniem doktora filozofii w zakresie geografii, na podstawie rozprawy zatytułowanej Przyczynek do problemu granic politycznych, napisanej pod kierunkiem prof. Franciszka Bujaka.
We Lwowie pracował w wielu szkołach (m.in. w gimnazjach im. N. Żmichowskiej i J. Słowackiego), w końcu został dyrektorem (pełnił tę funkcję w latach 1934-39) VII Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki. We Lwowie spędził też lata wojny: we wrześniu 1939 był oficerem dowództwa artylerii obrony Lwowa, później uczył w różnych szkołach lwowskich, brał również czynny udział w zorganizowanym tajnym nauczaniu. Działał też w konspiracji (pseudonimy Chodakowski, Lechosław) jako szef Biura Informacji i Propagandy Okręgu Lwów Związku Walki Zbrojnej AK.
W październiku 1945 roku opuścił Lwów i zamieszkał w Bytomiu, ucząc kolejno w Gimnazjum i Liceum w Piekarach Śląskich, w Państwowych Szkołach Budownictwa w Bytomiu, w Technikum Drogowym w Bytomiu i w Technikum Samochodowym w Gliwicach. Po przejściu na emeryturę (1954) pracował jeszcze do 1958 roku w jednej z bytomskich szkół podstawowych. Ostatnie lata życia spędził w Domu Rencisty w Katowicach, gdzie zmarł 28 marca 1980 roku. W Katowicach został też pochowany.
Był autorem szeregu niezwykle interesujących oraz wartych poznania prac historycznych. Prócz wspomnianych na wstępie dotyczących obrony Lwowa można tu wymienić m.in. Polska a morze, Mazurzy pruscy, Dzieje wojska polskiego na Syberii, Zarys historii Legionów Polskich 1905-1918. W jego niezwykle bogatym i cennym dorobku znajdujemy również prace literackie: powieść historyczną Leonidas, zbiór opowiadań dla młodzieży Jakub Strepa, dramat z dziejów Śląska Córka rycerza Sławomira (wystawiony w 1949 r. przez zespół teatralny Państwowych Szkół Budownictwa w Bytomiu) oraz wydaną w 1970 r. powieść dla młodzieży Pod zielonym dachem Po 1945 r. publikował w Katoliku, Kierunkach, WTK, Gościu Niedzielnym i w Dzienniku Zachodnim. Dwukrotnie też powrócił w swej twórczości do lat lwowskich, ogłaszając artykuł o kulcie Adama Mickiewicza we Lwowie w latach 1939-1941 (Pamiętnik Literacki, 1948) oraz pisząc Wspomnienia z czasów wojny i okupacji, pierwotny tytuł: W czerwonym Lwowie, złożone w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.