SIMON MACHA - WSPÓŁTWÓRCA MIEJSKIEGO MUZEUM

Przyzwyczajeni do patrzenia w przeszłość Bytomia wyłącznie przez pryzmat przemysłu i górnictwa, zapominamy, że był on również miastem handlowym. Bohater dzisiejszego “Panteonu bytomskiego”, którym jest Simon Macha był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli stanu kupieckiego. Jednak w dziejach miasta zapisał się złotymi zgłoskami zupełnie z innego powodu - jako współtwórca muzeum.

Simon Macha urodził się 27 października 1864 roku w Siemianowicach, jednak całe swoje życie związał z Bytomiem. Wybrał fach kupca branży przemysłowej, wiążąc się z bardzo znaną na Górnym Śląsku bytomską firmą Augusta Krügela, zajmującą się dostawami materiałów eksploatacyjnych dla przemysłu - stali, drewna, paliw, chemikaliów itp. W roku 1897 Macha, dotychczas prowadzący zarząd firmy, został jej jedynym właścicielem. Funkcjonowała ona odtąd pod nazwą “August Krügel’s Nachfolger. Inhaber Simon Macha”. Nowy właściciel przeniósł w roku 1913 przedsiębiorstwo z dotychczasowej siedziby przy Gimnazjalnej (Moniuszki) na miejskie tereny składowe (dziś ul. Składowa). Firma wybudowała tam między innymi wielkie zbiorniki na paliwo. W roku 1916 Macha nabył dla siebie dom przy Hindenburgstrasse 1 (obecnie Wrocławska), wybudowany kilka lat wcześniej jako klinikę przez doktora Danielsena-Flensburga (budynek wrócił po wojnie do pierwotnej funkcji, dziś mieszczą się tam przychodnie cukrzycowa i zdrowia psychicznego). Świetność firmy “A. Krügels Nachf.” załamała się po zakończeniu I wojny światowej. Zbiegły się tu podział Śląska granicą, szalejąca w Niemczech inflacja a potem wielki kryzys oraz… wejście na śląski rynek wielkich koncernów paliwowych. W roku 1932 przedsiębiorstwo przejęli synowie Simona Machy Edgar i Gerhard.

Nie sposób dziś ustalić, skąd w trzeźwym kupcu zrodziła się wielka pasja kolekcjonera. Jak podkreśla skrzętny biograf przedwojennego Bytomia Alfons Perlick, Simon Macha był pierwszym człowiekiem w przemysłowej części Górnego Śląska, który rozpoczął na dużą skalę kolekcjonowanie pamiątek górnośląskiej historii i kultury. Ambicje Machy sięgały jednak dalej. 14 marca 1910 roku odbyło się pod światłym kierownictwem nadburmistrza Brüninga spotkanie obywateli miasta, którzy postanowili powołać Bytomskie Towarzystwo Historyczne i Muzealne (niem. Beuthener Geschichts- und Museumsverein). Oprócz Simona Machy komitet założycielski stanowili nauczyciel Hans Bimler, architekt Karl Brugger, ks. Emanuel Buchwald, adwokat Wilhelm Immerwahr i prokurator Franz Schweitzer. Dwa miesiące później liczące 180 członków towarzystwo oficjalnie rozpoczęło działalność. Właściwi autorzy pomysłu, Bimler i Macha, zadowolili się odpowiednio stanowiskami kierownika przyszłego muzeum i skarbnika, przewodniczącym obwołano ks. Buchwalda. Obaj też (Bimler również był kolekcjonerem) przekazali swoje zbiory na potrzeby projektowanego muzeum.

Pierwszą wystawę zorganizowano w prowizorycznych warunkach w salach Wyższej Szkoły Realnej (obecnie IV LO). Wkrótce Muzeum znalazło swą pierwszą właściwą siedzibę w nieistniejącym dziś budynku przy ul. Klasztornej, w miejscu, gdzie dziś znajduje się kino “Gloria”. Towarzystwo zadbało także o utworzenie miejskiego archiwum oraz rozpoczęło wydawanie własnego periodyku “Mitteilungen des Beuthener Geschichts- und Museumsvereins” (ukazuje się do dziś w Niemczech).

Po dziś dzień w zbiorach Muzeum Górnośląskiego znajdują się przedmioty opatrzone znakiem własnościowym Simona Machy - górniczymi młotkami. Nie sposób ustalić jak pierwotnie wyglądała cała kolekcja. Burzliwe koleje losu, jakie przeszło muzeum podczas wojny i wkrótce po niej (gmach przez pewien czas stał otworem dla szabrowników) znacznie uszczupliło jego zbiory. Największe znaczenie ma obecnie kolekcja ponad stu fotografii dawnego Bytomia (wielokrotnie zresztą reprodukowanych w publikacjach o historii miasta).

Ojciec bytomskiego muzeum Simon Macha zmarł w Bytomiu 21 stycznia 1944 roku w wieku 80 lat. Pochowano go na cmentarzu parafii św. Trójcy przy obecnej ul. Kraszewskiego.