HERMANN LUCHS - MIŁOŚNIK BYTOMSKICH ZABYTKÓW

W kronice miasta Bytomia (“Chronik der Stadt Beuthen O.S”), wydanej przez nauczyciela Franza Gramera w1863 roku, jeden z rozdziałów wyszedł spod pióra innego autora. Był nim Hermann Luchs, również nauczyciel oraz historyk sztuki z Wrocławia, a przy tymmiłośnik i znawca zabytków rodzinnego Bytomia. Właśnie on jest bohaterem dzisiejszego “Panteonu bytomskiego”.

Luchs przyszedł na świat 27 lutego 1826 roku w rodzinie radcy bytomskiego sądu powiatowego, należącej do ówczesnej elity miasta. Gdy uczęszczał do tutejszej szkoły, był uczniem Franza Gramera, który przez długie lata pracował na stanowisku jej kierownika, a po latach swemu zdolnemu uczniowi powierzył przedstawienie opisu zabytków sztuki miasta. Ponieważ w Bytomiu nie było jeszcze gimnazjum, musiał Luchs pobierać nauki w Głubczycach i Gliwicach. Przejawiając zdolności humanistyczne, udał się na studia filologiczne we Wrocławiu, Lipsku i Berlinie, które uwieńczył uzyskanym w Halle w 1848 roku tytułem doktora filozofii.

Po ukończeniu kształcenia poświęcił się zawodowi nauczycielskiemu. Resztę swego życia spędził we Wrocławiu. Pierwszy rok przepracował w tamtejszym gimnazjum św. Elżbiety, następnie został nauczycielem pomocniczym w gimnazjum Fryderyka (Friedrichsgymnasium), a w 1851 roku przeszedł do miejskiej żeńskiej szkoły średniej św. Marii Magdaleny. Z uwagi na jego talenty pedagogiczne i organizacyjne magistrat Wrocławia w 1863 roku powierzył mu kierownictwo wydzielonej z poprzedniej placówki żeńskiej szkoły średniej nr II. Mieściła się ona przy Ritterplatz (dzisiejszy plac Nankera). Na tym stanowisku pracował już do śmierci.

Poza zajęciami zawodowymi główną pasją Hermanna Luchsa była jednak historia sztuki. Szczególnie angażował się w sprawy ochrony zabytków. Nie było wówczas jeszcze na Śląsku urzędowych konserwatorów zabytków i podczas remontów oraz przebudów nader często bezpowrotnie niszczono bezcenne świadectwa przeszłości. Zburzenie na przykład średniowiecznego kościoła czy całkowita przebudowa jakiegoś renesansowego wnętrza nie były żadnym problemem dla współczesnych, kierujących się jedynie własnymi potrzebami oraz gustem. Dopiero tacy ludzie jak Luchs podjęli walkę z wandalami o zachowanie zabytków dla potomnych.

Jego głównym dziełem było Muzeum Śląskich Starożytności (Museum schlesischer Altertümer), założone i prowadzone z jego inicjatywy przez Związek Śląskich Starożytności (Verein schlesischer Altertümer). Już w 1857 roku wydano odezwę przedstawiającą konieczność stworzenia tego typu placówki. Co prawda we Wrocławiu było już podobne muzeum sztuki i starożytności stworzone głównie z dzieł sztuki ściągniętych z sekularyzowanych w 1810 roku śląskich klasztorów, jednak nie była to placówka oficjalna.

W 1862 roku Luchsowi udało się uzyskać większą ilość pomieszczeń w dawnym klasztorze Augustianów na Piasku, w których stworzył pierwsze profesjonalne muzeum na Śląsku. Od 1859 roku ukazywały się drukiem sprawozdania wzmiankowanego Związku Śląskich Starożytności, które później rozwinęły się w fachowe czasopismo “Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift” (Śląskie Dawne Czasy w Obrazach i w Piśmie), pierwszy na Śląsku naukowy periodyk z zakresu historii sztuki i muzealnictwa.

Luchs w swoich badaniach koncentrował się na topografii sztuki Śląska, usiłując sporządzić w miarę pełny zestaw zabytków sztuki regionu. Jako pierwszy podjął też w 1871 roku temat zabytkowych kościółków drewnianych na Górnym Śląsku, wówczas masowo padających ofiarą niefrasobliwości albo złej woli poszczególnych parafii, które wolały budować nowe murowane świątynie, stare zabytki burząc lub paląc. Napisał również fundamentalną pracę o wizerunkach śląskich książąt piastowskich w dziełach sztuki (“Schlesische Früstenbilder des Mittelalters”), wydaną w 1872 roku.

Jak już wspomniano, dla rodzinnego Bytomia zasłużył się najbardziej opisując jego zabytki w osobnym rozdziale umieszczonym w pracy swego dawnego nauczyciela Gramera.

Hermann Luchs zmarł we Wrocławiu 13 stycznia 1886 roku i tam też został pochowany. W przedwojennym Bytomiu pamięć o nim przetrwała, przywoływana w rozmaitych publikacjach lokalnych historyków.